قرار است که من در تیرماه امسال در دانشگاه شریف کارگاه آموزشی در زمینه International Trade برگزار کنم. این کارگاه در روزهای شنبه تا سه‌شنبه 17 تا 20 تیرماه، هر روز از ساعت 8:30 تا 13 برگزار خواهد شد. برای اطلاعات بیشتر درباره چگونگی ثبت‌نام و مشخصات رسمی این کارگاه این صفحه و این صفحه را ببینید.
در این نوشته ابتدا به‌اختصار درباره حوزه Trade توضیحاتی می‌آورم و سپس به‌صورت خودمانی‌تر می‌گویم که در این کارگاه چه مباحثی مطرح خواهد شد.
یکی از موضوعات اصلی که از زمان آدام اسمیث مطرح بوده این است که ثروت ملل و رفاه در یک جامعه در اصل از کجا می‌آید. روشن است که نمی‌توان به درجه‌ای از رفاه رسید مگر اینکه مبادلاتی بین آحاد اقتصادی صورت بگیرد. تمام قصه تقسیم کار، شکل گرفتن بازارها و انگیزه تخصصی‌شدن از اینجا می‌آید. سپس سوال از این قرار است: چه کسی چه داشته‌هایی دارد و چه کسی چه‌چیزی تولید می‌کند و چه کسی تقاضای چه‌چیزی می‌کند؟ همچنین توجه دارید که این مبادلات بین واحدهای اقتصادی یعنی مثلا بین افراد یا شهرها یا کشورها صورت می‌گیرد و از این طریق رفاه آنها تحت تاثیر قرار می‌گیرد. از همین بحث کوتاه چند نتیجه گرفته می‌شود:
- اول اینکه حوزه Trade جدا از حوزه‌های رشد (Growth) و توسعه (Development) نیست. سوال اصلی در هر سه‌ی این حوزه‌ها درباره رفاه است و در نظر برخی اقتصاددانها رشد و توسعه شاخه‌ای از Trade است.
- در هر حال به‌صورت ویژه، در حوزه Trade این سوال مطرح است که آزادسازی مبادلات چه اثرات رفاهی دارد و البته به صورت کلی این سوال که: هر مشخصه‌ای در داشته‌ها (مثل نیروی کار)، تکنولوژی‌های تولید و موانع مبادله (مثل تعرفه، مشخصات جغرافیایی و informational frictions) چگونه بر رفاه جوامع تاثیر می‌گذارد.
- عمدتا یک واحد مستقل اقتصادی را یک کشور در نظر می‌گیرند و این نقطه ورود ما به International Trade است. در نتیجه سوالی مثل تاثیر توسعه‌ی راه‌ها و جاده‌ها بر رفاه شهرها قابل تعمیم است به سوال‌های بزرگ‌تری مثل تاثیر آزادسازی مبادلات و باز شدن درهای اقتصادی یک کشور به روی کشورهای دیگر: تاثیر چنین تغییراتی بر روی جنبه‌های مختلف آن اقتصاد و بیشتر از همه تاثیرات مثبت یا منفی رفاهی.
در این کارگاه از معادله جاذبه (gravity equation) شروع می‌کنیم که یکی از قوی‌ترین نظم‌های آماری در همه علوم اقتصادی است: اینکه مبادله بین دو کشور متناسب با اندازه اقتصاد آنهاست و نسبت به فاصله جغرافیایی‌شان نسبت معکوس دارد (شبیه به جاذبه در فیزیک). توضیح می‌دهیم که چگونه یک مدل نسبتا ساده تعادل عمومی دقیقا به معادله جاذبه می‌رسد. مرجع اصلی مدل اندرسون – ون‌وینکوپ (Anderson – van Wincoop) خواهد بود.
سپس در حد اشاره دو مدل کلاسیک را مرور می‌کنیم که یکی مبتنی بر مزیت نسبی و دیگری مبتنی برای داشته‌ها است. اولی را مدل‌های ریکاردین (Ricardian) می‌نامند که بر اساس تفاوت تکنولوژی مبادلات بین کشورها را توضیح می‌دهد. دومی موسوم به مدل‌های هکشر-اُولین (Heckscher –Ohlin) است که مبادلات بین کشورها را بر اساس داشته‌ها (endowments) یعنی مقدار نیروی کار و سرمایه توضیح می‌دهد. علت اینکه در نظر دارم صرفا خلاصه‌ای از این دو مدل ارائه کنم این است که گویا این دو مدل در درس استاندارد در شریف تدریس می‌شود.
مساله این است که این دو مدل کلاسیک نتوانسته‌اند برخی نظم‌های آماری را توضیح دهند. این نظم‌های آماری نشان می‌دهند که بخش زیادی از صادرات و واردات بین کشورهای کاملا شبیه به هم است چه از لحاظ تکنولوژی و چه از لحاظ مقدار نیروی کار و یا سرمایه. بعد از این دو شاخه اصلی در Trade به‌وجود آمده که یکی به کروگمن (Krugman) برمی‌گردد و دیگری به نوعی احیای مدل ریکاردین است از سوی ایتن (Eaton) و کورتوم (Kortum). در این کارگاه صرفا روی شاخه اول تمرکز می‌کنیم و توضیح می‌دهیم که چگونه توجه به ناهمگنی در بنگاه‌های تولیدی می‌تواند مدل کروگمن را به مدلی غنی‌تر تبدیل کند. در نتیجه پس از مطالعه مدل کروگمن شواهدی در مورد توزیع اندازه و بازدهی بنگا‌ه‌ها مرور خواهد شد و سپس به مدل ملیتز (Melitz) می‌پردازیم (مرجع). در همه این مدلها جوابی برای سوال اصلی Trade پیدا می‌کنیم و آن اینکه اثر رفاهی آزادسازی مبادلات چیست.
در نهایت نیز اگر وقتی داشته باشیم مطالعه کوتاهی خواهیم کرد بر روی انتخاب درون‌زای تکنولوژی (با این مرجع) و اثر تکنولوژی اطلاعات و جهانی شدن بر روی نابرابری. در مورد نابرابری در این پست کافه یا در این مقاله منتشرشده در روزنامه دنیای اقتصاد می‌توانید مطالب مرتبطی در این زمینه بخوانید.
این چکیده‌ای است از آنچه بنظرم رسید می‌توان درباره حوزه Trade و همچنین این کارگاه آموزشی عجالتا نوشت. در آخر، برای دوستانی که احتمال دارد این مطلب را بخوانند و علاقمند به شرکت در این کارگاه باشند: اگر کسی مایل باشد که جزوه این کارگاه را بنویسد، من هم به نوبه خودم دست‌نوشته‌ها و فایل‌هایم را در اختیارش قرار می‌دهم و برای ویرایش جزوه کمک میکنم تا بتوانیم جزوه نهایی را در همین کافه در دسترس افراد بیشتری قرار بدهیم. همچنین همان‌طور که می‌بینید من به لحاظ معادل‌های فارسی وضع خوبی ندارم و بسیار مفید است اگر بتوانیم لغت‌نامه کوچکی از خلال این کارگاه درست کنیم.
کافه اقتصاد 